Meša Selimović bio je poznati bošnjački i srpski književnik. Ovaj književnik zasigurno zaslužuje titulu i velikog europskog književnika, a nju ponajviše duguje svojim dvama romanima „Derviš i smrt“ i „Tvrđava“. Osim svog velikog književnog značaja, bio je vrlo prepoznatljiv i zbog tema kojima se bavio.
Obrazovanje
Selimović je u svom rodnom gradu Tuzli završava osnovnu školu te gimnaziju. Na Filozofskom fakultetu u Beogradu upisao je 1930. godine studij srpskohrvatskog jezika i jugoslavenske književnosti. Diplomirao je 1934. godine, a potom je šest godina radio kao profesor Građanske škole. Zatim 1936. godine dobiva posao zamjenika nastavnika u Realnoj gimnaziji u Tuzli.
Privatni život
Meša Selimović rođen je u Tuzli 26.4.1910. godine, a preminuo je 11.7.1982. godine u Beogradu.
Odgajan je u tradicionalnoj muslimanskoj obitelji, no u okruženju komunističkih ideja i opredjeljenja svoje braće i sestara. U Drugom svjetskom ratu uhićen je u Tuzli zbog djelovanja s komunistima, a pušten je nakon 120 dana zatvora. No, ubrzo nakon puštanja odlazi u partizane koji su kasnije strijeljali njegovog starijeg brata Ševkiju. Taj je događaj Meši bio inspiracija za književno djelo “Derviš i smrt”.
1945. godine sa suprugom Desom Đorđić dobiva kći Slobodanku. No, ubrzo nakon rođenja djeteta napušta ženu koja ga je nakon toga prijavila za nevjeru, zbog čega su ga isključili iz partije. Oženio se zatim Daroslavom Božić, kćeri divizijskog generala vojske Kraljevine Jugoslavije i otišao u Beograd. S Darkom je dobio dvije kćerke, Jesenku i Mašu.
Posao
Meša Selimović bio je poslovno vrlo aktivan i isprobao je različite poslove. Uređivao je list “Brazde”, predavao je na Višoj pedagoškoj školi, zatim je bio docent na katedri za književnost Filozofskog fakulteta u Sarajevu, na kojem je predavao romantizam.
Ipak, na fakultetu se nije dugo zadržao jer ga nisu ponovno izabrali. Nakon boravka na fakultetu pokušao se okušati kao slobodni umjetnik. Bio je umjetnički direktor Bosna filma. Jedno njegovo djelo mu preneseno je u film, a radi se o pripovijetki “Tuđa zemlja”.
Meša Selimović je od 1957. godine bio direktor Drame Narodnog kazališta u Sarajevu. Tijekom rata krenuo se baviti književnošću i prvotno je pisao članke, crtice i reportaže koje su objavljivane u raznim brojevima “Oslobođenja” i “Fronta slobode”.
Nakon rata se okrenuo kraćim epskim formama, pripovijetkama i novelama u kojima se najviše spominjala ratna tematika. Zatim su uslijedili su njegovi najpoznatiji romani: “Tišine”, “Derviš i smrt”, “Ostrvo” i “Tvrđava”. Roman “Krug” objavljen je posthumno.
Pored romana objavio je zbirke pripovijedaka: “Eseje i oglede”, “Magla i mjesečina”, “Tuđa zemlja”, “Djevojka crvene kose”, “Za i protiv vuka”. 1961. objavio je svoj prvi roman “Tišine”. Nakon toga je postao glavni urednik izdavačke kuće Svjetlost te predsjednik Udruženja književnika BiH.
Bio je i glavni i odgovorni urednik časopisa za književnost Život. Kratko je predsjedavao Savezom književnika Jugoslavije. Iste 1964. je postavljen i smijenjen.
1966. objavljen je njegov roman Derviš i smrt, koji književna kritika smatra njegovim najvećim postignućem. 1972. godine snimljena je serija prema tom romanu, a 1974. godine i film.
Meša Selimović je od 1968. godine bio redovni član Akademije znanosti i umjetnosti BiH, a kasnije i dopisni član SANU. 1971. je dobio počasni doktorat Sveučilišta u Sarajevu, a godinu dana kasnije otišao je u mirovinu.
Njegov uzor bio je Dostojevski. Ipak, Selimović je stvorio svoj izričaj koji se ne može u potpunosti svrstati niti u jednu kategoriju. U svoja dva najveća i najznačajnija romana utkao je mnoge specifičnosti modernizma, ali i u mnogo čemu ostavio svoj potpis.
Prvi roman “Derviš i smrt” pisan je vrlo živim stilom u kojemu se miješaju introspekcija, životne mudrosti mudri zaključci o životu i ljudska drama derviškog šejha Nurudina. Posebnost ovog djela i ono što je najviše privuklo inozemnu čitalačku publiku je upravo islamsko-orijentalna atmosfera. Roman nije realistički prikaz derviša jer Nurudinove dvojbe postaju beznačajne ako ih stavimo u kontekst duboko utemeljene religijske svijesti. Najveća uspješnost djela je upravo u tom prikazivanju klasičnih ljudskih dilema i to je postavljeno u bosansko-islamski kontekst.
Sljedeći veliki roman “Tvrđava” prikaz je Sarajeva nakon Hoćinske bitke. Njegov literarni značaj je u širokom spektru likova u suprotnosti prema „Dervišu i smrti“ i većim brojem lirskih prijelaza od “Derviša” u kojem je radnja u potpunosti usmjerena na lik Nurudina. Ipak zajednička karakteristika ovih romana je prigušena emocionalnost te sumračni opisi ljudske sudbine. Naravno sve prožeto kroz bošnjačku povijest i atmosferu.
Glavni Selimovićevi romani velika su djela zrelog književnog stvaratelja koji je vrsno spojio modernistički diskurs, narativne tradicije “pripovjedačke Bosne” i orijentalno-islamski senzibilitet. Upravo su to karakteristike njegovog specifičnog književnog izričaja kojim se izdvojio, ne samo na području Balkana već i čitave Europe.
Osim književnih i umjetničkih specifičnosti, često razlog polemika je i Selimovićev jezik. Iako je Selimović u svojim djelima koristio bošnjačke teme, kasnije svjesno prelazi na srpsku ekavicu te piše o srpskim književnim i kulturnim temama. Stoga zbog književne angažiranosti te bošnjačkih i srpski tema, moramo govoriti o Selimoviću kao bošnjačkom i srpskom književniku.
Ovakav paradoks najbolje je interpretirao Alija Isaković rekavši da Meša Selimović ostaje piscem paradoksa te bošnjačko-islamski autor koji nije zbog vjersko-civilizacijske tematike i promišljanja o sudbini muslimana u Bosni mogao biti apsorbiran u srpski književni korpus u cijelosti.
Najveća postignuća
Za svoj prvi roman “Tišine” dobio je Šestotravanjsku nagradu grada Sarajeva. 1966. objavljen je njegov roman “Derviš i smrt”, koji književna kritika smatra vrhuncem stvaralaštva i književnog dometa BiH i cijele Jugoslavije. Meša Selimović je za taj roman dobio NIN-ovu, Njegoševu i Goranovu nagradu te AVNOJ-evu i Dvadesetsedmosrpanjsku nagradu.
Biran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije te je bio počasni doktor Sarajevskog univerziteta (1971), redovni član ANUBiH i SANU.
Od Jugoslaviji se od 1988. dodjeljivala nagrada za roman godine „Meša Selimović“, koja se od 2007. dodjeljuje za najbolji roman u Srbiji.
U Bosni i Hercegovini se od 2002. godine dodjeljuje bosanskohercegovačka nagrada „Meša Selimović“ za najbolji roman.
Također, u rodnome gradu Tuzli, gimnazija koju je pohađao Selimović preimenovana je 1989. godine u Velika Gimnazija „Meša Selimović“ u čast bivšem učeniku, profesoru i značajnom književniku.
Autor: I.O.
Komentiraj